Γνωστική Aποκατάσταση

Η γνωστική αποκατατάσταση ή νευροαποκατάσταση αποτελεί μία σειρά νευροψυχολογικών και άλλων παρεμβάσεων για τις γνωστικές λειτουργίες μετά από επίκτητη εγκεφαλική βλάβη. Επίκτητες εγκεφαλικές βλάβες μπορεί να προκληθούν μεταξύ των άλλων από αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια, κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις μετά από ατυχήματα, επεμβάσεις εγκεφάλου για όγκους. Οι γνωστικές λειτουργίες που συνήθως επηρεάζονται μετά από επίκτητη εγκεφαλική βλάβη είναι η προσοχή, η μνήμη και οι επιτελικές λειτουργίες.

Στόχος της γνωστικής αποκατάστασης είναι η βελτίωση της ποιότητας ζωής του ατόμου. Το άτομο χρειάζεται να προσαρμοστεί σε μία νέα καθημερινότητα, να επιστρέψει στους οικείους του και ίσως στην εργασία του και στις ασχολίες του. Η γνωστική αποκατάσταση με την αποκατάσταση των γνωστικών λειτουργιών, τον ορισμό και την εκπαίδευση σε νέες αντισταθμιστικές πρακτικές, όπως και την έκφραση και τη διαχείριση των συναισθηματικών αντιδράσεων, βοηθά το άτομο να επιτύχει μία καλύτερη ποιότητα ζωής γρηγορότερα.  

Ένας άλλος στόχος της γνωστικής αποκατάστασης είναι η ενίσχυση της νευροπλαστικότητας. Με τον όρο νευροπλαστικότητα μετά από εγκεφαλική βλάβη εννοούμε τους νευρωνικούς μηχανισμούς αντιστάθμισης που γίνονται στον εγκέφαλο, ώστε να αποκατασταθούν οι πληγείσες λειτουργίες του. Με απλά λόγια, οι νευρώνες που εξυπηρετούσαν μία λειτουργία, παραδείγματος χάριν τη μνήμη, μπορεί να έχουν χαθεί πλέον. Μερικοί από τους εναπομείναντες νευρώνες προσπαθούν να φτιάξουν νέες διόδους επικοινωνίας μεταξύ τους, ώστε να αναλάβουν αυτοί τη λειτουργία της μνήμης και με αυτό τον τρόπο η μνήμη ως λειτουργία να επανέλθει.  Οι μηχανισμοί της νευροπλαστικότητας είναι εγγενείς και ξεκινούν αυτόματα. Η γνωστική αποκατάσταση ενισχύει αυτούς τους μηχανισμούς, ώστε να επιτευχθεί η αποκατάσταση των λειτουργιών. 

Διαδικασία

Νευροψυχολογική Εκτίμηση

Το πρώτο βήμα για τη γνωστική αποκατάσταση είναι μία εκτενής νευροψυχολογική εκτίμηση, η οποία θα μας δώσει μία ξεκάθαρη και λεπτομερή εικόνα των γνωστικών δυνατοτήτων και αδυναμιών του ατόμου μετά την εγκεφαλική βλάβη. Επίσης, με την εκτενή νευροψυχολογική εκτίμηση λαμβάνουμε πληροφορίες για τις επιμέρους διεργασίες των γνωστικών λειτουργιών. Για παράδειγμα, για τη γνωστική λειτουργία της μνήμης και τις διεργασίες της, όπως η βιωματική μνήμη, η άμεση και η καθυστερημένη ανάκληση, η αναγνώριση, η οπτική και η λεκτική μνήμη, κ.α.

Πλάνο και υλικό παρέμβασης

Το πλάνο και το υλικό παρέμβασης είναι πάντα εξατομικευμένο. Για την κατάρτισή τους λαμβάνονται υπόψιν η νευροψυχολογική εκτίμηση, τα ενδιαφέροντα του ατόμου, οι συνθήκες της νέας καθημερινότητας του, και η ενημερότητα (επίγνωση) του ατόμου για τις αδυναμίες του. Οι πρώτες συνεδρίες είναι αναγνωριστικές. Από τη μία πλευρά, βοηθούν τον/την νευροψυχολόγο να γνωρίσει το άτομο ως προσωπικότητα και να επιλέξει το υλικό παρέμβασης με βάση τις ανάγκες και τα ενδιαφέροντα του και από την άλλη πλευρά βοηθά το άτομο να γνωρίσει τη διαδικασία, να αποκτήσει άνεση και να εξοικειωθεί με το υλικό. Στις μετέπειτα συνεδρίες το πλάνο έχει διαμορφωθεί και το υλικό αλλάζει ανάλογα με το στάδιο της διαδικασίας ή και την επίδοση του ατόμου.  

Το υλικό παρέμβασης αποτελούν ασκήσεις, οι οποίες στοχεύουν σε συγκεκριμένες διεργασίες των γνωστικών λειτουργιών. Αυτές οι ασκήσεις μπορεί να είναι  γραπτές (μολύβι και χαρτί), προφορικές, ή και ασκήσεις σε εξειδικευμένα προγράμματα υπολογιστών. Επίσης, το υλικό παρέμβασης ενέχει εκπαίδευση σε αντισταθμιστικές πρακτικές και τη γενίκευσή τους στις καθημερινές ασχολίες.  

Ξεχωριστός χρόνος θα πρέπει να δίνεται στο άτομο για την έκφραση των συναισθημάτων του απέναντι στη νέα κατάσταση. Οι σύνοδες απώλειες της επίκτητης εγκεφαλικής βλάβης μπορεί να βιώνονται αρκετά δύσκολα από το άτομο. Η ενεργητική ακρόαση και η συναισθηματική στήριξη του ατόμου είναι αναπόσπαστα μέρη της διαδικασίας. Ο/Η νευροψυχολόγος πρέπει να είναι σε θέση να απαντήσει σε θέματα που άπτονται της διαδικασίας με ειλικρινή και στηρικτικό τρόπο προς το άτομο, όπως και να διακρίνει την ανάγκη του ατόμου για συμβουλευτική, ώστε να γίνει η απαραίτητη παραπομπή σε εξειδικευμένο συνάδελφο. 

Επανεκτίμηση

Μετά από διάστημα 8 έως 12 μηνών γίνεται επανεκτίμηση των γνωστικών λειτουργιών με εκτενή νευροψυχολογική εκτίμηση. Με αυτόν τον τρόπο, φαίνεται η αποτελεσματικότητα του πλάνου παρέμβασης, ορίζονται τυχόν νέες ανάγκες του ατόμου και γίνονται οι απαραίτητες προσαρμογές στο πλάνο και στο υλικό παρέμβασης.