Όταν ένα άτομο βιώνει δυσφορία από την εμφάνιση εμμονών, τότε ενεργοποιούνται σωματικές και συναισθηματικές αντιδράσεις, οι οποίες αποτελούν μέρος της φυσιολογικής διαδικασίας του στρες.
Από τη μία πλευρά, το στρες αποτελεί μία φυσιολογική αντίδραση του ατόμου απέναντι σε μία απειλητική για το ίδιο συνθήκη. Οι μακρινοί πρόγονοί μας μπορεί να βρίσκονταν σε κίνδυνο όταν έρχονταν αντιμέτωποι με ζώα, όπως αρκούδες, φίδια, κ.α. Αυτό που τους βοήθησε να επιβιώσουν και βοηθά και εμάς στο σήμερα από άλλες επικίνδυνες καταστάσεις, είναι το στρες. Το στρες ενεργοποιεί το άτομο ώστε να είναι έτοιμο είτε να παλέψει, είτε να φύγει μακριά. Εμφανίζονται γρήγορη αναπνοή, μυϊκή ένταση, ταχυκαρδία, ιδρώτας, τρέμουλο, όξυνση των αισθήσεων και γρήγορη απάντηση σε εξωτερικά ερεθίσματα, καθώς και άγχος, φόβος, ανησυχία, κ.α.
Από την άλλη πλευρά, οι εμμονές αποτελούν βασικό σύμπτωμα της Ιδεοψυχαναγκαστικής Διαταραχής και προκαλούν μεγάλη δυσφορία στο άτομο. Οι εμμονές είναι σκέψεις με κάποιο αρνητικό περιεχόμενο ή ότι κάτι κακό θα συμβεί, όπως ένα αυτοκινητιστικό δυστύχημα. Οι εμμονές είναι παρεισφρητικές σκέψεις μεγάλης έντασης και προκαλούν μεγάλη δυσφορία στο άτομο. Όλα τα άτομα έχουν παρεισφρητικές σκέψεις αλλά τις προσπερνούν γρήγορα χωρίς ιδιαίτερη δυσκολία.
Η δυσφορία που προκαλείται από τις εμμονές μπορεί να εκκινήσει τη διαδικασία του στρες. Παραδείγματος χάριν, έστω ότι ένα άτομο φοβάται πως εάν οδηγήσει σήμερα θα χτυπήσει κάποιον πεζό. Αυτή η παρεισφρητική σκέψη αποτελεί μία εμμονή, η οποία επιμένει για μεγάλο χρονικό διάστημα και όσο κι αν προσπαθεί το άτομο να τη διώξει, αποτυγχάνει. Η διάρκεια και η ένταση της εμμονής προκαλεί δυσφορία στο άτομο. Η δυσφορία με τη σειρά της μπορεί να ενεργοποιήσει το στρες. Με τον τρόπο αυτό, το άτομο μπορεί να βιώνει στρες και να ακολουθούν τα συνοδά συμπτώματα του στρες, όπως η μυϊκή ένταση, το τρέμουλο, το άγχος, ο φόβος, η ταχυκαρδία κτλ.
Στην Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή οι εμμονές παίζουν τον σημαντικό ρόλο του συναγερμού. Κρατούν το άτομο σε εγρήγορση και ετοιμότητα, ώστε να αντιμετωπίσει άμεσα μια απειλητική κατάσταση όταν εμφανιστεί. Συνήθως εμφανίζονται όταν το άτομο είναι έτοιμο να χαλαρώσει ή όταν απολαμβάνει μία συνθήκη. Έτσι, το άτομο μπορεί να βρίσκεται σε κατάσταση ετοιμότητας σχεδόν όλη την ημέρα, χωρίς να ξεκουράζεται ή να χαλαρώνει σχεδόν ποτέ.
Η συνοδή εμφάνιση των εμμονών και του στρες φαίνεται να δημιουργεί ένα φαύλο κύκλο, χωρίς να είναι προφανές εάν το στρες σηματοδοτεί την έναρξη των εμμονών ή το αντίθετο. Έντονες στρεσσογόνες εμπειρίες φαίνεται να έχουν προηγηθεί της ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής 6- 12 μήνες πριν, ή και κατά τη διάρκεια της ζωής. Παραδείγματα έντονων στρεσσογόνων εμπειριών μπορεί να είναι το παιδικό τραύμα, η κακοποίηση, η παραμέληση, η απώλεια, φυσικές καταστροφές κ.α. Επίσης, στρεσσογόνες καταστάσεις, όπως οικονομική ανασφάλεια, αλλαγές στην οικογένεια, δυσκολίες στις διαπροσωπικές σχέσεις, μπορεί να πυροδοτήσουν ή να ενδυναμώσουν ή να προκαλέσουν υποτροπή των ιδεοψυχαναγκαστικών συμπτωμάτων.
Οι ψυχοθεραπευτικές παρεμβάσεις για την διαχείριση του στρες είναι σημαντική παράμετρος για την αντιμετώπιση των ιδεοψυχαναγκαστικών συμπτωμάτων (Fereira et al, 2021). Η ψυχοθεραπεία μπορεί να βοηθήσει με δύο τρόπους στην αντιμετώπιση αυτού του φαύλου κύκλου. Στις πρώτες συνεδρίες ψυχοθεραπείας δίνεται έμφαση στην διαχείριση των συμπτωμάτων του στρες. Η διαχείριση τους γίνεται μέσω τεχνικών χαλάρωσης (αναπνοές, γείωση, επιστροφή στο εδώ και τώρα). Έπειτα, δίνεται έμφαση σε παρελθοντικές εμπειρίες ή/και μοτίβα που αναπτύχθηκαν και μπορεί να παίζουν ρόλο στα ιδεοψυχαναγκαστικά συμπτώματα. Τέλος, η Ψυχοθεραπεία Gestalt αποτελεί κατάλληλη προσέγγιση καθώς βασικός στόχος της είναι η εστίαση σε στο εδώ και τώρα, στο παρόν βίωμα και στο σώμα.
Abramowitz, J. (2018). Getting Over OCD: A 10-Step Workbook for Taking Back Your
Life. 2nd Edition. Guilford Press. New York-London
Adams, T. G., Kelmendi, B., Brake, C. A., Gruner, P., Badour, C. L., & Pittenger, C. (2018). The role of stress in the pathogenesis and maintenance of obsessive-compulsive disorder. Chronic stress (Thousand Oaks, Calif.), 2, 2470547018758043. https://doi.org/10.1177/2470547018758043
Ferreira, S., Couto, B., Sousa, M., Vieira, R., Sousa, N., Picó-Pérez, M., & Morgado, P. (2021). Stress Influences the Effect of Obsessive-Compulsive Symptoms on Emotion Regulation. Frontiers in psychiatry, 11, 594541. https://doi.org/10.3389/fpsyt.2020.594541